A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Tác giả

  • Vũ Trọng Phụng (1912-1939) sinh ra tại Hà Nội, trong một gia đình nghèo. Ông quê ở làng Hảo (Bần Yên Nhân), huyện Mỹ Hào tỉnh Hưng Yên. Sau khi tốt nghệp tiểu học, Vũ Trọng Phụng đi làm kiếm sống, nhưng chẳng được bao lâu thì mất việc. Từ đó, ông sống chật vật, bấp bênh bằng nghề viết báo, viết văn chuyên nghiệp. Khoảng năm 1937 - 1938, Vũ Trọng Phụng mắc bệnh lao, nhưng không có điều kiện chạy chữa. Ông mất tại Hà Nội.
  • Vũ Trọng Phụng bắt đầu có truyện đăng báo từ năm 1930. Ngoài tên thật, đôi khi nhà văn còn dùng bút danh Thiên Hư. Đây là cây bút có sức sáng tạo dồi dào. Không đày mười năm viết văn ông đã có một khối lượng tác phẩm đồ sộ, tiêu biểu là các phóng sự: Cạm bẫy người (1933), Kỹ nghệ lấy Tây (1934), Cơm thầy cơm cô (1936); các tiểu thuyết: giông tố, Số đỏ, Vỡ đê (1936). Lấy nhau vì tình (1937), Trúng số độc đắc (1938).
  • Sáng tác của Vũ Trọng Phụng toát lên niềm căm phẫn mãnh liệt cái xã hội đen tối, thối nát đương thời. Có thể nói, bằng một tài năng lớn và phong cách nghệ thuật độc đáo. Vũ Trọng Phụng đã có những đóng góp đáng kể vào nền văn học Việt Nam hiện đại. 

2. Tác phẩm

  • Tiểu thuyết Số đỏ được đăng ở Hà Nội báo từ số 40 ngày 7 - 10 -1936 và in sách lần đầu năm 1938. Nhân vật chính của Số đỏ là Xuân Tóc Đỏ. Hắn là một đứa bé mồ côi, sống lay lắt ở Hà Nội bằng nghề trèo me, trèo sấu, thôi kèn quảng cáo thuốc lậu, nhặt bóng ở sân quần vợt,... Xuân bị cảnh sát bắt giam nhưng được bà phó Đoan - một me Tây dâm đãng cứu thoát và giới thiệu đến phục vụ ở hiệu may Âu hóa. Từ đó, Xuân bắt đầu tham gia vào việc cải cách xã hội. Nhờ thuộc lòng những bìa quảng cáo thuốc lậu, hắn được nhận các danh hiệu "sinh viên trường thuốc", "đốc - tờ Xuân". Hắn gia nhập xã hội thượng lưu và có mối quan hệ với những người có thể lực, được cô Tuyết - em Văn Minh con cụ cố Hồng rất giàu có - say mê. Xuân còn được bà phó Đoan nhờ dạy cậu Phước - quý tử của bà, lại được thầy sư Tăng Phú mời làm "cố vấn cho báo Gõ mõ". Càng ngày, hắn càng được nhiều người quý trọng, sợ hãi. Vì vô tình, hắn đã gây cái chết cho cụ cố tổ, cái chết này được mọi người trong đại gia đình mong đợi đã lâu. Bởi vậy, Xuân được ghi ơn. Xuân được Văn Minh dẫn đi đăng ký tranh giải quần vợt, nhân dịp vua Xiêm đến Bắc Kỳ. Bằng thủ đoạn xảo trá hắn được thi đấu cùng với quán quân Xiêm trước sự chứng kiến của vua cả hai nước, của các quan và hàng ngàn dân chúng. Để giữ hòa hiếu hai nước, hắn được lệnh phải thua. Kết thúc trận đấu, Xuân hùng hồn diễn thuyết "sự hi sinh vì Tổ quốc" của hắn.Hắn trở thành "bậc vĩ nhân", "anh hùng cứu nước". Hắn được thưởng Bắc Đẩu bội tinh, được mời vào Hội Khai trí tiến đức, được nhận làm con rể cụ cố Hồng.
  • Đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia, thuộc chương XV của tiểu thuyết Số đỏ, nhan đề đã được lược bớt (nhan đề đầy đủ của chương XV là: Hạnh phúc của một tang gia - Văn minh nữa cũng nói vào - Một đám ma gương mẫu). 

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1 (trang 120 sgk ngữ văn 11 tập 1)

- Nhan đề tác phẩm chứa đựng nghịch lý khiến người đọc tò mò: Hạnh phúc một tang gia

    + Mâu thuẫn trào phúng nằm ở nhan đề, phản ánh đúng sự thật một cách mỉa mai, hài hước và đau xót: đám con cháu hạnh phúc trước cái chết của cụ cố Tổ bởi chúng đã đợi quá lâu để được hưởng thụ gia tài

    + Tác giả xây dựng bối cảnh bối rối, lo lắng, bận tâm của gia đình có tang nhưng cụ cố tổ mất có nghĩa là di chúc được thực hiện, vì vậy tất cả con cháu đều mong chờ và cảm thấy hạnh phúc, sung sướng khi cái chết đó diễn ra. Vũ Trọng Phụng liên tiếp tạo ra các mâu thuẫn trong tình huống truyện bộc lộ các mâu thuẫn, trào phúng khác.

Câu 2 (trang 120 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Cụ cố tổ chết là niềm vui, niềm hạnh phúc của cả gia đình “đại bất hiếu”.

- Tác giả miêu tả chi tiết cụ thể niềm vui, hạnh phúc riêng của từng thành viên, không ai giống ai

    + Cụ cố Hồng đại diện loại người ngu dốt, háo danh: nhắm nghiền mắt lại để nghĩ tới lúc được mặc áo xô gai, lụ khụ chống gậy, cho thiên hạ trầm trò khen

    + Văn Minh được dịp lăng xê những mốt y phục táo bạo nhất, lại được hưởng gia tài do là cháu đích tốn

    + Cô Tuyết được mặc bộ “ngây thơ”, là dịp để Tuyết trưng diện, phô bày sự hấp dẫn của cơ thể

    + Cậu Tú Tân được giải trí, chứng tỏ tài chụp ảnh

    + Ông Phán mọc sừng sung sướng vì cặp sừng của mình có giá trị khi làm cụ cố tổ chết

    + Xuân Tóc Đỏ danh giá, uy tín vì nhờ hắn mà cụ cố tổ chết

- Đám tang còn lây lan hạnh phúc sang những người bên ngoài: cảnh sát Min Đơ, Min Toa, bạn bè trưởng giả của cụ cố Hồng

Câu 3 (trang 120 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Đoạn tả đám tang từ nhà cụ cố Hồng ra đến huyệt cũng hài hước, tài tình

    + Đám ma như đám rước, lộn xộn, lố bịch khiến con người đau đớn trước cảnh tượng đó

    + Khung cảnh đám tang diễn ra nhộn nhịp, đông vui có cả trai gái chim chuột, đám ma cụ cố tổ trở thành hội tưng bừng, cạch cỡm ( Kèn Tây, kèn ta, người đi đưa đông đúc chim chuột nhau…)

    + Đám ma gương mẫu: đám ma được gia đình cụ cố diễn chuyên nghiệp của tất cả những kẻ trơ tráo, thất đức

    + “Thật là đám ma to tát có thể làm cho người chết nằm trong quan tài phải mỉm cười sung sướng, nếu không gật gù cái đầu

⇒ Đám ma diễn ra như tấn hài kịch, lố bịch của xã hội thương lưu đương thời rởm đời

Câu 4 (trang 120 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Xã hội “thượng lưu” đương thời:

    + Xã hội suy tàn, chế độ thối nát

    + Hình ảnh được thể hiện chi tiết trong đoạn văn, biểu tượng cho một điều đó là đồng tiền làm lu mờ con người

    + Xã hội đó bát nháo, những kẻ bịp bợm, lẳng lơ lại hợp thời được thượng tôn

Câu 5 (trang 120 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Số đỏ là tác phẩm xuất sắc nhất của văn xuôi Việt Nam hiện đại

- Tác phẩm đả kích sâu sắc xã hội tư sản nhố nhăng, chạy theo lối sống đồi bại đương thời

- Dùng tiếng cười làm vũ khí, tác giả vạch trần bản chất thối nát, rởm đời của tầng lớp thượng lưu

- Tác giả mỉa mai, châm biếm phong trào “Âu hóa”, “thể thao”, “vui vẻ trẻ trung” của tầng lớp thống trị khuyến khích

    + Đoạn trích sử dụng thủ pháp cường điệu, nói ngược, nói mỉa…

    + Sử dụng nghệ thuật mâu thuẫn, đối lập

⇒ Đoạn trích là đỉnh cao nghệ thuật trào phúng sâu cay của tác giả

Luyện tập

Bài 1 (trang 120 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Đọc lại toàn bộ Số đỏ của Vũ Trọng Phụng

Bài 2 (trang 120 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Mâu thuẫn sự trào phúng:

    + Nguyên tắc gây cười phát hiện, thể hiện mâu thuẫn nghịch lý, những điều trái khoáy ngược đời bóc trần bản chất hiện tượng

    + Mâu thuẫn trào phúng qua nhan đề: tính chất ngược đời, lố lăng

    + Mâu thuẫn giữa giả và thật: giữa hình thức thể hiện của con cháu nhà cụ cố với thực trạng đau xót của một đám tang. Những kẻ rởm đời, lọc lõi lại được tôn vinh, ngợi ca. Những bức tranh biếm họa về nhân vật lần lượt hiện ra

⇒ Tác giả tái hiện được thực trạng xã hội thượng lưu với bản chất gian manh, lố bịch, rởm đời lúc bấy giờ.